Portal „Tygodnik Powszechny” (24 października 2025) prezentuje analizę XIX Konkursu Chopinowskiego, skupiając się na jego popularyzatorskim sukcesie, kontrowersjach wieku uczestników, wątpliwościach jurorskich oraz systemowych problemach kształcenia pianistów. Autor Jakub Puchalski wychwala masowy odbiór wydarzenia jako „uczestnictwo w kulturze”, jednocześnie krytykując akademicką powtarzalność wzorców wykonawczych i dominację wąskiego kręgu pedagogów. Całość utrzymana jest w duchu relatywizmu artystycznego, gdzie „indywidualne odczucia” słuchaczy stają się miarą wartości muzyki, a transcendentny wymiar sztuki zostaje zredukowany do społecznego igrzyska.
Naturalistyczne zawłaszczenie sztuki sakralnej
Kluczowym błędem analizy jest potraktowanie muzyki Chopina – głęboko zakorzenionej w katolickiej duchowości romantyzmu – jako zwykłego produktu konsumpcji masowej. Autor entuzjazmuje się faktem, iż „mnóstwo ludzi usłyszało Chopina po raz pierwszy”, całkowicie pomijając kwestię jakości tego doświadczenia. Tymczasem Pius XI w encyklice Divini Cultus podkreślał, że prawdziwa sztuka sakralna winna „pobudzać wiernych do pobożności i ułatwiać im udział w tajemnicach wiary”. Przekształcenie Konkursu w „publiczne igrzysko” oznacza degradację muzyki z narzędzia kontemplacji Transcendencji do rozrywkowego widowiska, co stanowi wyraz modernistycznej redukcji sacrum do sfery profanum.
„Setki tysięcy osób w Polsce, a wielokrotnie więcej poza granicami, wyraża opinie, feruje wyroki […] To się nazywa uczestnictwo w kulturze”
Ta pochwała „demokratyzacji” oceny sztuki odzwierciedla herezję modernizmu potępioną w dekrecie Lamentabili św. Piusa X (1907), który odrzucał twierdzenie, że „prawda zmienia się wraz z człowiekiem”. Kiedy publiczność – nieposiadająca formacji ani w zakresie teologii muzyki, ani nawet elementarnej wiedzy o chopinowskiej mistyce – staje się arbitrem wartości dzieła, następuje tryumf subiektywizmu gnostyckiego. Jak zauważał kard. Alfredo Ottaviani w Instruction on Sacred Music (1958), „muzyka służąca celebracji świętych obrzędów musi zachować świętość, unikając wszelkiej profanacji”. Choć Konkurs nie jest liturgią, to przecież wykonuje utwory przesiąknięte katolicką symboliką – od Preludiów odwołujących się do Exercitia spiritualia św. Ignacego po Sonatę b-moll będącą muzycznym requiem.
Akademicka herezja: fałszywy kanon interpretacyjny
Krytyka systemu kształcenia pianistów zasługuje na uwagę, jednak autor nie dostrzega jej metafizycznych implikacji. Stwierdzenie, iż laureaci konkursów „reprodukują akademicki model grania”, pomija sedno problemu: oderwanie wykonawstwa od jego teologicznych fundamentów. Gdy w 1965 r. abp Annibale Bugnini wprowadzał protestanckie pieśni do mszału, dokonał analogicznej operacji – zastąpienia obiektywnego piękna subiektywną „aktualizacją”. Dominacja pedagogów związanych z Konkursem (jak Dang Thai Son) tworzy zamknięty krąg interpretacyjny, gdzie wiara w niezmienność zasad sztuki zostaje zastąpiona kultem „nowoczesnej ekspresji” – co Pius X w Motu Proprio Tra le sollecitudini (1903) nazwał „wynaturzeniem sztuki kościelnej”.
Szczególnie wymowne jest pominięcie w artykule faktu, że zwycięzca Eric Lu – podobnie jak większość uczestników – wykonuje Chopina na instrumentach współczesnych, całkowicie ignorując historyczne fortepiany z epoki. To materialistyczne podejście, preferujące techniczną precyzję nad wiernością duchowi kompozycji, doskonale koresponduje z hasłami rewolucji liturgicznej, gdzie vernakular zastąpił łacinę, a ołtarze zwrócono ku tłumom.
Organizacyjny modernizm: konkurs jako mikrokosmos posoborowej destrukcji
Problemy wskazane przez autora – system punktacji faworyzujący „profesjonalistów”, dopuszczanie byłych laureatów, brak reprezentacji szkół francuskich – stanowią doskonałą analogię do kryzysu w Kościele po 1958 r. Niczym w „nowej mszy” Paula VI, gdzie kapłan staje się przewodniczącym zgromadzenia, tak i tu jurorzy zredukowali swoją rolę do technicznych egzaminatorów, odrzucając odpowiedzialność za strzeżenie tradycji. Kryteria oceny sprowadzone do „poprawności” wykonania przypominają rubrycystyczne podejście do liturgii, gdzie ważność zastąpiła godność.
„Jurorzy […] przyznając – jako że grają ich najlepsi studenci – wyłącznie czwórki i piątki”
To zjawisko odzwierciedla szerszy kryzys autorytetu w posoborowiu. Gdy w 1969 r. kardynał Alfredo Ottaviani ostrzegał, że nowy mszał „oddala się w sposób zadziwiający od teologii trydenckiej”, diagnozował tę samą chorobę: zastąpienie obiektywnych kryteriów doktrynalnych subiektywnymi preferencjami „ekspertów”. System punktacji konkursowej, gdzie 80% skali (20-25 pkt) pozostaje niewykorzystane, to muzyczny odpowiednik dewaluacji sakramentów w neokościele – wszystko staje się względne, wszystko „jest ważne”, byle zaspokoić emocje tłumu.
Zagubiona transcendentna funkcja sztuki
Najgłębszą porażką artykułu jest całkowite pominięcie religijnego wymiaru muzyki Chopina. Autor pisze o „testach z Chopina”, „poprawianiu pozycjonowania artystów” i „modelach wykonawczych”, lecz ani razu nie wspomina, że chodzi o sztukę mającą prowadzić duszę ku Bogu. Pius XII w encyklice Musicae Sacrae Disciplina (1955) nauczał, że „muzyka sama w swej istocie może w najwyższym stopniu poruszyć ducha ludzkiego i skierować go ku Bogu”. Tymczasem konkursowa rywalizacja, gdzie laureat nie otrzymał „żadnej nagrody specjalnej” za interpretację religijnych aspektów dzieła, dowodzi kompletnego odejścia od tej perspektywy.
W świecie, który Pius XI nazwał w Quas Primas „usuwającym Jezusa Chrystusa i Jego najświętsze prawo z obyczajów”, konkurs Chopinowski stał się smutną metaforą: Chrystus-Król wygnany z własnego królestwa, zastąpiony oklaskami dla technicznych wirtuozów. Dopóki sztuka nie powróci do swego źródła – adoracji Boga w duchu i prawdzie (J 4,24) – pozostanie jedynie pustym popisem, którego nawet miliony „polubień” nie przemienią w narzędzie zbawienia.
Za artykułem:
Do czego ma służyć i dla kogo jest dzisiaj Konkurs Chopinowski (tygodnikpowszechny.pl)
Data artykułu: 24.10.2025
